Wat is een karakter?
Maar eerst: hoe ben jij thuis, op je werk of bij vrienden? Dat hangt een beetje af van de situatie. Maar een groot deel van je manier van denken en doen is stabiel, vooral als je ouder wordt. Dat is je karakter(structuur) of persoonlijkheid.
Regelmatig vragen cursisten mij: ‘Hoe kom ik van deze karaktertrek af?’ Mijn simpele antwoord is dan: ‘Niet’. Mensen zijn niet zo veranderbaar. Wél is het mogelijk om je meer bewust te worden van je patronen, zodat je een keuze krijgt in je gedrag.
Hoe ontwikkel je je karakter?
Je dankt je karakter aan je genen, opvoeding en ervaringen, vooral uit je vroege jeugd. Als kind liep je tegen bepaalde situaties aan, waardoor je bepaalde overtuigingen ontwikkelde. Je karakter is daarom deels een overlevingsstrategie.
Ieder mens heeft manieren bedacht om te ‘overleven’. Je ouders en de omgeving waarin je opgroeide, konden je nooit alles geven wat je nodig had. Alleen al omdat je ouders ook hún karakter hebben. Daardoor liepen we allemaal mentale blauwe plekken en butsen op: de een wat meer dan de ander. Ook ontwikkelde iedereen kwaliteiten. Je bent tenslotte niet voor niets gekomen tot waar je nu bent.
Kinderen zijn heel gevoelig voor afwijzing. Ze zijn nog niet goed in staat om de oorzaak buiten zichzelf te zoeken en denken snel dat iets aan hen ligt. Wat je als volwassene niet raakt, kan je als kind dus een negatieve overtuiging over jezelf opleveren.
Wat kún je met je karakter?
Nu je volwassen bent, is het karakter dat je als kind ontwikkelde nog steeds actueel. In je overtuigingen, gedrag en prestaties. Maar ook als je stress ervaart of uitgedaagd wordt: dan stap je als het ware reflexmatig in een oud patroon.
Soms denk je achteraf: ‘dat deed ik niet handig’ of ‘dat had niet het gewenste resultaat’. Daaraan zie je vaak duidelijk wat je overlevingsstrategie in dergelijke situaties is.
Als je meer van de oorsprong van je karakter begrijpt:
- ben je beter in staat om je gedragspatronen te herkennen;
- kies je makkelijker voor patronen die je meer van pas komen;
- weet je beter wat je nodig hebt;
- en kun je dat ook beter aangeven.
Daar gaat de leer van de karakterstructuren vanuit.
Welke karakterstructuren zijn er?
Ben je observerend, zelfstandig, zachtaardig, steunend, een harde werker of een baken in de storm? Er zijn zes karakterstructuren die elk hun eigen kenmerken en gedrag hebben. De Oostenrijks-Amerikaanse psychiater Wilhelm Reich (1897) wordt gezien als de grondlegger hiervan. Hij ontdekte ook dat de meeste mensen verschillende karaktertypen combineren, waarbij er een of twee overheersen. Pas dus op voor generalisaties ?.
Hieronder beschrijf ik de zes karakters kort. In welke herken jij jezelf het meest?
De Overlever (afwezige of schizoïde structuur)
- Bekijkt situaties van een afstand en voelt zich vaak ‘buitenstaander’.
- Leeft in z’n hoofd, waarmee hij vlucht voor z’n gevoel.
- Voelt zich niet snel ergens écht thuis en moet aan veranderingen een tijd wennen.
- Ziet ertegenop om in grote (vreemde) groepen mensen te verkeren en staat niet graag in het middelpunt van de aandacht.
- Schrikt gemakkelijk van iets dat hij niet verwacht omdat hij niet altijd alert is.
- Heeft tijd nodig om alleen te zijn.
- Voelt zich prettig in een expertrol en houdt ervan om veel kennis op te doen.
- Heeft een goed ontwikkelde intuïtie, is in z’n denkwijze creatief en origineel en weet dit met een duidelijk doel toe te passen.
De Behoeftige (onverzadigbare of orale structuur)
- Straalt naar buiten toe uit: ik heb niemand nodig (terwijl dat wel zo is).
- Vindt het moeilijk om wensen en gevoelens direct uit te spreken, uit angst dat de omgeving er niet op ingaat. Stelt in plaats daarvan impliciete vragen en hoopt dat de ander ze vanzelf beantwoordt, bijvoorbeeld: ‘Goh, de vaatwasser moet nog ingeruimd worden.’
- Vergelijkt zichzelf makkelijk met anderen en is bang om tekort te komen.
- Vindt het lastig om balans te houden tussen geven en nemen. Kan de ander zo overladen met aandacht dat die zich ongemakkelijk voelt en afhaakt.
- Is zorgzaam en attent en voelt goed aan wat een ander nodig heeft.
- Is enthousiast, nieuwsgierig en wil graag leren.
De Versmelter (vervloeiende of symbiotische structuur)
- Past zich makkelijk aan de omgeving aan en is meer met anderen dan zichzelf bezig.
- Weet niet goed wat hij écht wil en rolt vaak ergens in. Vindt het bijvoorbeeld lastig om een studie te kiezen en laat dat afhangen van wat anderen adviseren.
- Neemt niet snel de ruimte in en staat niet graag op de voorgrond.
- Houdt van rust en evenwicht en gaat ruzies uit de weg of strijkt ze glad. Zelfs als het om meningsverschillen tussen anderen gaat.
- Is zachtaardig en in een groep ‘het cement tussen de stenen’.
De Verdrager (opofferende of masochistische structuur)
- Vindt het moeilijk om iets te zeggen wat voor een ander vervelend kan zijn.
- Gaat gemakkelijk over z’n grenzen heen, uit angst om de sympathie te verliezen. Een ‘nee’ die hij van binnen voelt, komt er vaak uit als een ‘ja’.
- Is een ‘binnenvetter’, zorgt slecht voor zichzelf en doet alsof z’n eigen behoeften niet belangrijk zijn.
- Heeft een emmer die langzaam volloopt: opeens is het genoeg en komt alles eruit, alsof er een bom ontploft.
- Is gevoelig voor een burn-out.
- Is een steun en toeverlaat voor anderen.
- Heeft een groot verantwoordelijkheidsgevoel en kan hard en lang werken.
De Presteerder (afstandelijke of rigide structuur)
- Heeft een sterke wens om aan verwachtingen te voldoen door te presteren.
- Creëert graag het beeld dat hij z’n zaakjes op orde heeft. Anderen kijken naar hem op.
- Is perfectionistisch: legt de lat hoog voor zichzelf en anderen.
- Is haastig en ongeduldig, vooral naar anderen toe. Denkt dat mensen aan een half woord genoeg hebben en walst makkelijk over ze heen.
- Loopt als leider voor de troepen uit.
- Weet goed wat hij wel en niet kan en maakt handige keuzes in waar hij wel en geen energie in steekt.
- Bereikt veel door hard te werken.
De Strijder (wantrouwige of psychopathische structuur)
- Let goed op: scant zijn omgeving automatisch op mogelijke gevaren en weet meteen of iemand te vertrouwen is of niet. Spelletjes heeft hij snel door.
- Bedenkt scenario’s om niet verrast of onderuitgehaald te worden: is de ander steeds een zet voor.
- Neemt graag verantwoordelijkheid en stippelt z’n eigen koers uit.
- Sleept anderen mee en geeft ze vertrouwen.
- Is een baken en gids in tijden van flinke storm.